De inzet van de slag bij Gallipoli was de vrije doorgang door de Dardanellen, de 1350 tot 7500 m brede, 60 km lange en 50 tot 100 m diepe zeestraat tussen de Egeïsche Zee en de Zee van Marmara. Door de grote toevloed van water uit de Zwarte Zee heeft de Çanakkaie Bogazi, zoals deze zeestraat in het Turks heet, een zeer sterke stroming van ruim 8 km per uur. Desondanks verhaalt een romantische legende van de jongeling Leander, die elke nacht heen en weer zwom naar zijn verboden geliefde Hero, totdat hij uiteindelijk door de woeste stroom werd weggesleurd. Een andere beroemde zwemmer was de Engelse dichter Lord Byron, die de oversteek in 1810 maakte. Ook de meeste schepen trekken in de nacht door de Dardanellen. De straffe wind uit het noordoosten is dan meestal gaan liggen.
Twee miljoen jaar geleden lag op de plaats van de zeestraat een rivierdal, dat door de benedenwaartse krachten die ook verantwoordelijk waren voor de vorming van de Zee van Marmara door zout water werd overspoeld in het Pleistoceen (600.000 tot 10.000 jaar geleden). Aan de oeverterrassen kunt u nog zien dat het water tijdens de perioden tussen de ijs- tijden hoger heeft gestaan dan het huidige peil.

Al ver voor de slag bij Gallipoli speelde de waterweg een belangrijke rol in de geschiedenis. In de Oudheid, toen het schiereiland Gelibolu nog bekend stond als de Thracische Chersonesus was zij reeds vele malen inzet van de strijd tussen de Grieken en de Perzen. De Perzische koning Xerxes liet in 480 v. Chr. zelfs een schipbrug bouwen over de zeestraat. De naam Dardanellen is waarschijnlijk afgeleid van de 'Dardanen', een Griekse stam die ongeveer 4000 jaar geleden de oevers bewoonde. De Grieken noemden het water de 'Hellespont': Helle, dochter van de wolkengodin Nephele (nevel), zou hierop de vlucht voor haar boze stiefmoeder van haar goudgevleugelde ram zijn gevallen, waarna zij in zee stortte. De Dardanellen waren ook van groot belang bij de verovering van het Byzantijnse Rijk door de Osmanen. Gelibolu was in 1356 de eerste Europese plaats die in bezit werd genomen door sultan Murat I. Bij de zuidpunt van het schiereiland werd in 1463 onder Mehmet de Veroveraar aan beide kanten van het water een groot fort gebouwd. Vele eeuwen lang hebben die verdedigingswerken de waterweg afgesloten voor vijandelijke schepen. Bij Çanakkale ligt de Sultaniye Kale (Slot van de Sultan); het fort aan de andere zijde wordt KUit Bahir (Sleutel van de Zee) genoemd. Alleen tijdens de Krimoorlog (1853-'56) wisten de Russen even bezit te nemen van de waterweg. Sinds 1936 hebben oorlogsschepen van alle naties vrije doorvaart na aanmelding bij de Turkse autoriteiten. Een autoveerdienst verzorgt een regelmatige verbinding tussen Gelibolu en Lapseki aan de Aziatische zijde van de Dardanellen. Vanuit Eceab in het zuiden van het schiereiland, vertrekt een nog frequenter (ongeveer elk uur) varend autoveer over hetzelfde water naar Çanakkale. Bij Eceabat bevindt zich bovendien één van de vele Atatürk musea van Turkije.

Weinig herinnert in de omgeving van Gelibolu nog aan de enorme strijd die in WO I op het schiereiland werd geleverd. Vanaf april 1915 zetten Franse en Britse oorlogsschepen hier verschillende malen troepen aan land. Deze moesten de Turkse forten veroveren en de Dardanellen vrijmaken voor een geallieerde doorvaart om zo een verbinding tot stand te brengen met de Russische vloot in de Zwarte Zee. De Turken wisten, gesteund door hun bondgenoot Duitsland, de forten echter te behouden. Toen de geallieerden zich in januari 1916 moesten terugtrekken hadden vele duizenden soldaten aan beide zijden het leven gelaten. De mislukte militaire operatie, die de geschiedenis is ingegaan als de 'Dardanellen campagne', kostte Winston Churchill zijn baan als First Lord of the Admiralty. Beter liep de strijd af voor Mustafa Kemal Atatürk, vóór de slag nog een onbetekenende officier in het Turkse leger. Onder een Duitse legeraanvoerder wist hij tijdens de slag uit te groeien tot een nationale held. Met veel inzicht interpreteerde Kemal de geallieerde aanvalstactiek, waardoor hij met zijn divisie op het juiste moment op de juiste plaats was. Op wonderbaarlijke wijze wist hij bovendien, geplaagd door aanvallen van malaria, verschillende aanslagen te overleven: een granaatscherf die op het punt stond zijn hart te doorboren, werd zelfs tegengehouden door zijn zakhorloge; het klokje wordt nu nog bewaard in het marinemuseum van Çanakkale aan de andere kant van de Dardanellen. Een niet ver van Gelibolu gelegen deel van het slagveld is ingericht als nationaal park.